Mało jest w Europie historii sztucznie utworzonych neutralnych obszarów, które z biegiem czasu zaczną domagać się niepodległości. A tak było w przypadku utworzonego na mocy Kongresu Wiedeńskiego Neutralnego Moresnet.
Dokładnej lokalizacji potocznie nazywanego mini-państewka Moresnet, należy szukać w okolicach dzisiejszego Mastrichtu i Liege. Neutralne Moresnet, miało powierzchnię 344 hektarów. Przyczyną ustanowienia neutralnego terytorium był spór graniczny pomiędzy Holandią, a Prusami i niedługo później, nowo powstałą Belgią. Chodziło o bardzo pożądany ówcześnie surowiec rudę cynku.
W miarę trwającego ponad 100 lat sporu granicznego o złoża rudy cynku, na terenie neutralnym pojawiły się ruchy państwotwórcze. Pośrednią rolę odegrał w nim Polak Ludwik Zamenhof. Jego nowo stworzony na początku XX wieku język esperanto, miał stać się przyszłym językiem nowo utworzonego państwa.
Warto sobie wyjaśnić powodowało takie zainteresowanie złożami rudy cynku? Dlaczego był on tak pożądany? Otóż był to surowiec potrzebny w przemyśle przetwórczym i zbrojeniowym. Był to materiał bardzo poręczny, lekki, łatwym do zwijania w arkusze, służył jako pokrycie dachów i rur. Poprzez połączenie żelaza z ciekłym cynkiem materiał ten stawał się nierdzewny. Co istotne, sposób wydobywania tego surowca w Moresnet był od początku nowatorski. Wynalazca, Jean-Jacques Dony z Liège, podarował nawet w 1810 roku Napoleonowi Bonaparte, specjalną wannę cynkową. Wanna miała mały metalowy cylinder, w którym mogły się palić dwa węgle, aby woda nie stała się zimna. Lokalni przedsiębiorcy od początku starali się przekonać Napoleona na koncesję na wydobywanie rudy cynku na obszarze pomiędzy Liège a Maastrichtem. Po dłuższych próbach udało się uzyskać koncesje na wydobywanie rudy cynku w tym wówczas słabo zaludnionym obszarze.
W 1816 r. w Moresnet mieszkało zaledwie 256 osób, ale rozwój kopalni cynku i związany z tym boom gospodarczy, przypominający wówczas ten po drugiej stronie oceanu, wpłynęły na wzrost liczby ludności. W 1830 r. wynosiła ona już około 500, a w 1858 r. – 2572. Z tej liczby około 700 należało do tych którzy określali się jako neutralni , 850 Belgów, 800 Prusaków, 200 Holendrów i około 20 imigrantów.
Co ciekawie mieszkanie na terenie neutralnym wiązało się z wieloma przywilejami. Burmistrz łączący często obowiązki szefa kopalni, prowadził zaawnsowaną politykę prospołeczną. Ludność mała zapewnioną na wysokiem poziomie opiekę medyczną, import do Moresnetu nie podlegał opodatkowaniu. Ceny produktów były niższe niż w sąsiednicj krajach, kopalnia zapewniała wysokie wynagrodzenie. Największym problemem był status bezpaństwowca i związane z tym konsekwencje. Takie jak choćby małżeństwo bezpaństwowca z osobą z poza obszaru neutralnego. Początkowo takie małżeństwa z powodów proceduralnych nie były możliwe. Później znaleziono na to odpowiednie rozwiązania.
Bardzo ciekawą, sprawą było że względu na swój neutralny charakter i duży napływ nowych pracowników teren ten mógł pretendować do miana europejskiego Las Vegas.
Na terenie neutralnym mieściło się wiele luksusowych barów, a w okolicach kopalni było kasyno. W bardzo szybkim tempie kwitł hazard i prostytucja. Duża ilość alkoholu, powodowała wiele przestępstw, na które nie można było odpowiedzieć, ponieważ Kelmis oficjalnie nie miał więzienia. Jeżeli policja sąsiednich krajów przybywała do Moresnet w poszukiwaniu przestępcy, musiała najpierw udać się do burmistrza z prośbą o areszt. Zazwyczaj procedury te trwały w nieskończoność. Moresnet nie był w świetle prawa państwem, a zatem nie zawierał traktatów ekstradycyjnych z innymi krajami. Jeśli chodzi o system prawny to na terenie Moresnet obowiązywał przez cały okres jego trwania, aż do pierwszej wojny światowej kodeks Napoleona. Na obszarze neutralnym nie istniał obowiązek służby wojskowej, jednak armie sąsiednich państw, miały prawo rekrutować żołnierzy z tego obszaru.
Państwo Esperanto “Amikejo”
Ważną rolę w historii Moresnetu odegrał przybyły do Kelmis z Prus lekarz Wilhelm Molly. W 1886 r. Molly, lekarz medycyny pracy w kopalni cynku, a ostatecznie lekarz Kelmisa i doradca burmistrza, zdecydował, że Moresnet powinien stać się prawdziwym krajem. Przekonuje społeczność Moresnetu, że neutralny obszar powinien wydawać własne znaczki pocztowe. Powstało osiem znaczków. Nie akceptuje się ich zagranicą, ponieważ Moresnet nie jest członkiem Międzynarodowego Związku Pocztowego. Są używane w samym Moresnet.
Również Molly wpada na pomysł, że Moresnet powinien stać się ojczystym stanem esperanto. Wraz z grupą zapalonych esperantystów przekonują, że światowa siedziba esperantystów powinna przenieść się do Kelmis. ( W tamtym okresie siedziba ruchu esperanto mieściła się w Genewie).
Esperanto było językiem, ponad podziałami, miał doprowadzić do trwałego pokoju na świecie. Cechował się przystępnym zasadami gramatycznymi na bazie języków romańskich, chociaż można było również doszukać się w nim pewnych elementów słowiańskich. Pod koniec trwania neutralnego terytorium, język esperanto zostaje nawet wprowadzony do miejscowych szkół. Szacuje się, że nawet 4 % populacji Neutralnego Moresnetu potrafiło posługiwać się tym językiem.
W 1908 roku. cała społeczność Neutralnego Moresnetu zostaje zaproszona do pokoju miejscowej policji. Odegrano w nim po raz pierwszy „Marsz Amikejo” hymn przyszłego państwa i zaprezentowano flagę.
Pierwsza wojna światowa kończy się 11 listopada 1918 r .Armia belgijska zajmuje neutralne terytorium 22 grudnia 1918 r. Ostatecznie 10 sytcznia 1920 roku, na mocy traktatu wersalskiego, ustalono, że Moresnet zostaje przyznany Belgii.
Historia na zawołanie 