Do dzisiejszych czasów zachowało się niewiele miejsc, w których możemy poczuć się tak jak byśmy przenieśli się w czasie. Niewątpliwie jednym z takich miejsc jest synagoga portugalska w Amsterdamie. Do dzisiaj nie używa się w niej elektryczności, wnętrza rozświetlają tak jak dawniej setki świec. Drewniana podłoga, aby wygłuszyć hałasy posypywana jest do dzisiaj piaskiem. Z miejscem tym związana jest burzliwa historia Amsterdamu i całej Europy.
Początki społeczności żydowskiej w Amsterdamie sięgają czasów hiszpańskiej inkwizycji. W 1492 r. Król Ferdynand II i jego żona królowa Izabela wydali dekret o wydaleniu Żydów z ich terytorium. Żydzi schronili się w sąsiedniej Portugalii, ale także stamtąd musieli uciekać, gdyż na wskutek hiszpańskich nacisków Portugalia również wprowadziła sądy inkwizycyjne. Kolejnym przystankiem była Antwerpią, jednak tam również dotknęły społeczność żydowską hiszpańskie prześladowania. Na początku XVII wieku żydowska społeczność z portugalskim rodowodem zaczęła osiedlać się w Amsterdamie. I tutaj stopniowo zaczęli odzyskiwać swój spokój i wolność praktykowania religii. W 1670 r. Zakupiono teren na którym znajduje się obecnna synagoga, jej budowę rozpoczęto 17 kwietnia 1671 r. Projekt synagogi (tzw. esnogi) wykonał Elias Bouman, który później został naczelnym architektem Amsterdamu.
Budynek ma elegancki klasycystyczny styl, który był wówczas popularny wśród elity Amsterdamu. Ten „elegancki styl” zaczerpnięty był z protestanckich kościołów tego okresu. Po ukończeniu była to największa tego typu budowla na świecie. Wysoki i masywny budynek synagogi otoczony jest innymi drobnymi zabudowaniami gminy żydowskiej. Esnoga w Amsterdamie była od początku wzorowana na Świątyni Salomona w Jerozolimie.
Wielu członków dzisiejszej portugalskiej gminy żydowskiej jest potomkami Żydów, którzy zostali przymusowo ochrzczeni tzw. Converses. Oznacza to, że pod panowaniem hiszpańskim oficjalnie przedstawiali się jako chrześcijanie, ale w ukryciu praktykowali swoją rzeczywistą religię. Po przybyciu do Amsterdamu, oficjalnym językiem tej społeczności był portugalski, natomiast język hiszpański był wciąż widoczny szczególnie w nauce i poezji. Na początku rabinowie zezwalali na odbywanie części kultu w języku portugalskim, aby ułatwić przystosowanie się do nowych realiów. Dopiero gdy członkowie wspólnoty w sposób zadowalający opanowali hebrajski, nabożeństwa zaczęły odbywać się całkowicie po hebrajsku. Do dziś ogłoszenia w gminie żydowskiej w Amsterdamie pisane są w języku portugalskim. Wielu członków wspólnoty posiada portugalskie imiona i nazwiska. Niektórzy z nich wciąż identyfikują się z krajem swoich przodków.
Przez wieki społeczność amsterdamska była centrum świata sefardyjskiego ( odłamu Żydów wywodzących się z Półwyspu Iberyjskiego). Wydała wielu rabinów, naukowców, artystów, kupców i bankierów, którzy wnieśli ważny wkład w rozwój kulturalny i społeczny Holandii i Europy. Społeczność ta posiadała stałe relacje handlowe z portugalskimi i hiszpańskimi kupcami. Umożliwiło to Holandii ekspansję handlową, szczególnie na tereny Nowego Świata.
Jedną w ważniejszych postaci wywodzącej się ze społeczności portugalsko – żydowskiej Amsterdamu był filozof Baruch Spinoza (1632-1677). Jego krytyczne podejście do teologii i obrona osobistej wolności religijnej i wolności słowa do dzisiaj wywierają włpyw na nauki humanistyczne. Dla Spinozy to nie boskie objawienie w Biblii, ale ludzki umysł kierował prawdą. Ta filozofia podważała początkowo nie tylko autorytet rabinów i społeczności żydowskiej w Holandii, ale także ówczesnych przywódców chrześcijańskich. Po jego publikacjach, zarząd portugalskiej gminy żydowskiej wydał na niego specjalną klątwę (cherem) wydalając go z gminy żydowskiej. Spinoza nie uważał się za członka narodu żydowskiego, uważał, że jego krajem ojczystym jest Holandia. Był pierwszym znanym Żydem na świecie, który żyjąc poza społecznością żydowską, nie przeszedł na żadną na inną wiarę.
Synagoga była już W XVII wieku jedną z głównych atrakcji turystycznych Amsterdamu. Była inspiracją dla wielu gmin zaprzyjaźnionych, w Nowym Jorku (dawniej Nowy Amsterdam), Curacao i Londynie. Obecnie wraz z synagogą w Pradze jest najstarszą funkcjonująca synagogą na świecie.
Druga wojna światowa przyniosła olbrzymie straty dla portugalskiej gminy żydowskiej. Spośród 4300 portugalskich Żydów 3700 zostało zamordowanych. Dzięki wysiłkowi kilku rodzin żydowskich i osób prywatnych udało się ukryć dużą część archiwów gminy żydowskiej. Stanowią one obecnie nieocenione źródło historii Amsterdamu.
Dzisiaj synagoga i dzielnica żydowska spełnia jak dawniej swoje funkcje społeczne i religijne. Miejsce to jest również dostępna dla turystów, można zwiedzać synagogę i przyległe budynki: kancelarie, archiwum, bibliotekę i synagogę zimową (pomieszczenia gdzie podczas zimowych miesięcy gromadziła się społeczność żydowska) Niedaleko od synagogi mieści się wielki nowocześnie wyposażony budynek, w którym zorganizowane jest muzeum żydowskie.
Jedną z atrakcji dzielnicy żydowskiej jest możliwość zarezerwowania biletu na uroczystą kolację w synagodze portugalskiej z koncertem fortepianowym. Tak więc w ciszy i w świetle świeć można przypomieć sobie wciąż żywą historię z przed pięciu wieków.
Zapraszam również do odwiedzenia i subsykrybowania mojego kanału na youtube:
Sebastian Markiewicz. Historia na zawołanie:
Historia na zawołanie 